რესურსები

                              წაიკითხეთ აქტუალური სტატია

                                  http://mastsavlebeli.ge/?p=14701

პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი დაწყებით კლასებში

 22 ივნისი, 2017 ნინო დათუკიშვილი

    

წინამდებარე სტატიაში  ვისაუბრებ პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილზე – როგორ შეიძლება დავგეგმოთ და ჩავატაროთ ასეთი ტიპის გაკვეთილი. ასევე, კოლეგებს შევთავაზებ ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის გეგმის ნიმუშსა და რეფლექსიას, რომლებიც რესურსის სახით შეიძლება გამოიყენონ მასწავლებლებმა. აღვნიშნავ, ასევე, რომ პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი ჩავატარე ისეთი ინტერაქტიული მეთოდით, როგორიცაა „მორფოლოგიური ყუთი“.

1. რა არის პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი?

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის თანახმად, ერთ-ერთ აქტივობად განსაზღვრულია სამოდელო გაკვეთილების ჩატარება. მსგავს სამოდელო გაკვეთილად კი მიიჩნევა პრობლემაზე ორიენტირებული ტიპის გაკვეთილი, რომლის იდეაც უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივი სტანდარტიდან და ხელს უნდა უწყობდეს მასში დასახული შედეგების მიღწევას. პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების გამოყენება შესაძლებელია როგორც მაღალ, ისე დაწყებით კლასებშიც, თუმცა ამ უკანასკნელში აუცილებელია ადეკვატური მოდელის შერჩევა. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება მოსწავლეს ასწავლის პრობლემის იდენტიფიცირებას, ცოდნის სისტემატიზაციის საფუძველზე მისი გადაჭრის გზების ძიებასა და მიღებული გამოცდილების რეალურ ცხოვრებაში გამოყენებას. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისთვის აუცილებელია, რომ სწავლება ეყრდნობოდეს ღიად დასმულ პრობლემურ შეკითხვებს. ამასთან ერთად საჭიროა:

• პრობლემური ამოცანა ერთგვარი გამოწვევა იყოს მოსწავლეებისთვის;
• პრობლემური ამოცანა იყოს მამოტივირებელი, ინტერესის გამომწვევი;
• პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს დასჭირდეს ახალი გზების (ვარიანტების) მოძიება.
• პრობლემური სიტუაცია არ იყოს იმდენად რთული, რომ მოსწავლეებს უკარგავდეს მისი გადაჭრის სურვილს და არც ზედმეტად მარტივი;
• ფოკუსირებული იყოს ერთ საკითხზე;
• პრობლემა შეესაბამებოდეს რეალობას და იძლეოდეს ცოდნისა და გამოცდილების ინტეგრირების საშუალებას;
• პრობლემის შინაარსი უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლის გამოცდილებასა და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს.

პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების პრინციპები შევუსაბამე „მორფოლოგიური ყუთის“  მუშაობის პრინციპებს. მით უმეტეს, რომ ეს უკანასკნელი პრობლემის გადასაჭრელად განსხვავებული ვარიანტების შედგენას გულისხმობს.

2. მეთოდის „მორფოლოგიური ყუთის“ თეორიული მიმოხილვა

აღნიშნული მეთოდის მუშაობის ძირითადი პრინციპია პრობლემის ცალკეულ კომპონენტებად, ანუ ქვეპრობლემებად დანაწევრება და თითოეული კომპონენტისათვის რაც შეიძლება მეტი ლოგიკურად შესაძლო გადაჭრის გზის პოვნა, ბოლოს კი ცალკეული გადაწყვეტილებების მრავალნაირი კომბინაციით ერთიანი პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე ალტერნატიული შესაძლებლობების მიღება.

მეთოდით მუშაობა მიმდინარეობს შემდეგნაირად:

• პრობლემის განსაზღვრა – მასწავლებელი ფორმულირებას უკეთებს პრობლემას, რომელიც გაკვეთილზე უნდა გადაიჭრას და აცნობს მოსწავლეებს. დაფაზე ხატავს ცხრილს რამდენიმე სვეტითა და სტრიქონით ანუ „მორფოლოგიურ მატრიცას“.
• პრობლემის დანაწევრება ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ პარამეტრებად – ანალიზდება პრობლემა და რამდენიმე ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ ქვეპრობლემებად ნაწევრდება. მოძიებული პარამეტრები აღინიშნება მატრიცის მარცხენა ვერტიკალურ სვეტში.
• ცალკეული ქვეპრობლემების გადაჭრის ვარიანტების განსაზღვრა – ჩამოყალიბდება რაც შეიძლება მეტი ალტერნატიული გზა და შესაბამისი პარამეტრების გასწვრივ ცხრილის ჰორიზონტალურ სვეტებში ჩაიწერება.
• ახალი კომბინაციების პოვნა – ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პარამეტრები პრობლემის გადაჭრის ვარიანტებს დაუკავშირდება და შეიქმნება პრობლემის გადაჭრის საერთო სურათი. ცხრილში ისრებით ერთმანეთს დაუკავშირდება ყველა შესაძლო კომბინაცია.
• ალტერნატიული კომბინაციების შეფასება – გადამოწმდება შესაბამისობის, ხელსაყრელობის, ტექნიკური განხორციელებადობის თვალსაზრისით.

აღნიშნული მეთოდით მუშაობა მარტივია. თვალსაჩინოებისთვის განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითი:

პრობლემა:  (მოსწავლეები გეგმავენ სასწავლო ექსკურსიაზე წასვლას და გადასაწყვეტი აქვთ რამდენიმე საკითხი)

პარამეტრები	პირველი ვარიანტი	მეორე ვარიანტი	მესამე  ვარიანტი	მეოთხე ვარიანტი
ტრანსპორტი	ფეხით	ტაქსით	ერთ-ერთი მშობლის მანქანით	სამარშრუტო სატრანსპორტო საშუალებით
რა დროს შეიძლება წასვლა	გაკვეთილების შემდეგ	შაბათს	კვირას	საგაკვეთილო დროს
კვება	თან წაიღებენ საჭმელს	გზაში შეიძენენ	ადგილზე შეიძენენ	ისადილებენ მოსწავლის ნათესავთან, რომელიც იქვე ახლოს ცხოვრობს
ვინ იქნება ხელმძღვანელი (ვის წაიყოლებენ)	რომელიმე საგნის მასწავლებელი	ერთ-ერთი მშობელი	დამრიგებელი	უფროსი კლასის მოსწავლე

3. წარმოგიდგენთ ჩემს გაკვეთილის გეგმას:

კლასი/კლასები		I-III  კლასი (კლასკომპლექტი)
გაკვეთილის თემა		კლასი 1 – ექიმი და წამლები კლასი 3 – გაციება და გრიპი
კლასის დახასიათება	კლასში 5 მოსწავლეა და კლასკომპლექტია. შესაბამისად, გამოვიყენებ დიფერენცირებულ სწავლებას. მოსწავლეებს შეუძლიათ დამოუკიდებლად მუშაობა და აზრის დაფიქსირება.
მიზნები და მოსალოდნელი შედეგები	გაკვეთილის მიზანი: კლასი 1: ·         მოსწავლეებმა შეძლონ საუბარი იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება აიცილონ თავიდან გაციება და ვირუსით დაავადება და რა ჰიგიენური წესები უნდა დაიცვან. კლასი 3: ·         მოსწავლეებმა იმსჯელონ ვირუსით დაავადებული ადამიანის პირადი პასუხისმგებლობის შესახებ გარშემომყოფთა მიმართ; ·         იმსჯელონ, თუ როგორ შეიძლება თავიანთი სწორი ქცევით თავიდან აიცილონ დაავადების საშიშროება. ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული შედეგები და ინდიკატორები: კლასი 1: ბუნ. I.7. მოსწავლეს შეუძლია პირადი ჰიგიენისა და უსაფრთხო ქცევის ელემენტარული წესების დაცვა. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: ·         ასახელებს პირადი ჰიგიენის ნივთებს (კბილის ჯაგრისი, პირსახოცი, ცხვირსახოცი და სხვა) და აღწერს მათ დანიშნულებასა და მოხმარებას. კლასი 3: ბუნ. III.9. მოსწავლეს შეუძლია პირადი ჰიგიენის ძირითადი  წესების დაცვა. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: ·         ჩამოთვლის ელემენტარულ ზომებს, რომელთა დაცვა საჭიროა გადამდები დაავადებების თავიდან ასაცილებლად.
გაკვეთილის მსვლელობა/საკლასო მენეჯმენტი	გაკვეთილი გათვლილია 45 წუთზე და დაგეგმილია „მორფოლოგიური ყუთის“  მეთოდით: გაკვეთილის პირველი ეტაპი:  15 წთ პირველ ეტაპზე მოსწავლეებს განვუმარტავ გაკვეთილის მიზანს, გავაცნობ მეთოდის მიმდინარეობას და იმ წესებსაც, როგორც უნდა წარიმართოს გაკვეთილი. გაკვეთილს ვიწყებ მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურებით და პირველივე  ეტაპზე გამოვიყენებ დიფერენცირებულ სწავლებას – კერძოდ, ორივე კლასს შევთავაზებ განსხვავებული სირთულის დავალებას. პირველ კლასს ვთხოვ გადაშალოს სახელმძღვანელო შესაბამის მასალაზე (ბუნება, მოსწავლის წიგნი, გვ 67), სადაც ავადმყოფ ბავშვთან ექიმი იმყოფება ვიზიტზე. სურათის აღწერა და საუბარი მიმდინარეობს შემდეგი კითხვებით: ·         რა მოსვლია ბავშვს?  რატომ წევს საწოლში? ·         ვინ არის მასთან მოსული? ·         ვინ გამოიძახა (მოიწვია) ექიმი? ·         როგორ ფიქრობთ, რას გააკეთებს ექიმი? ·         როგორი ფორმის წამლები შეიძლება გამოწეროს ექიმმა? მესამე კლასს კი ვთავაზობ განსხვავებულ ფოტოს, სადაც ჩანს როგორ ესაუბრება ავადმყოფი ბავშვი ჯანმრთელ ბავშვს და იქმნება ვირუსის გადადების საფრთხე. მოსწავლე იმსჯელებს რამდენად იცავენ ბავშვები პირადი ჰიგიენის წესებს. ასევე, მოსწავლეებს ვაჩვენებ ნაწყვეტს საბავშვო ავტობიოგრაფიული მულტფილმიდან „ლუი ანდერსონი“. მულტფილმში ოჯახი მიემგზავრება ავადმყოფი ბებიის სანახავად. იქ მისულები კი არ იცავენ პირადი ჰიგიენის წესებს – იყენებენ ავადმყოფის ნივთებს, არ იკეთებენ ნიღაბს, რის შედეგადაც სტუმრებიც ავად ხდებიან. (აღნიშნული ვიდეო დამუშავებულია პროგრამა “Movie Maker”-ში). მოსწავლეებს დავუსვამ კითხვას: თავად როგორ მოქცეულან როდესაც ავად გამხდარან ან ავადმყოფი მეგობრის სანახავად წასულან? პირველივე ეტაპზე უნდა გამოვკვეთოთ პრობლემა და დავწეროთ დაფაზე. კერძოდ, რა მიზეზებმა გამოიწვია ადამიანების ავად გახდომა? გაკვეთილის მეორე ეტაპი:  15 წთ ვსვამ პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებულ კითხვას: თქვენი აზრით, რა გზებით იყო შესაძლებელი პრობლემის მოგვარება? ანუ რა შეიძლება გაკეთებულიყო, რომ არ დაავადებულიყვნენ? კითხვაზე პასუხის მისაღებად ორივე კლასის მოსწავლეებს ვაერთიანებ ერთ ჯგუფში და შევავსებთ ფლიფჩარტზე დახაზულ „მორფოლოგიურ მატრიცას“, რომელიც დაფაზეა გაკრული.  ჩამოიწერება იმდენი ქვეპრობლემა და მისი გადაჭრის ალტერნატიული გზა, რამდენსაც დაასახელებენ მოსწავლეები. ამ ეტაპზე მოსწავლეთა მიერ შევსებულ მატრიცაზე არანაირ კომენტარს არ ვაკეთებ, თუნდაც პრობლემის გადაჭრის აბსურდული გზა იყოს დასახელებული. გაკვეთილის მესამე ეტაპი :  10 წთ მთელ კლასთან ერთად ვიწყებთ მსჯელობას შემდეგი კითხვის ირგვლივ: იმისათვის რომ აგვეცილებინა ავად გახდომა, პრობლემის გადაჭრის რა გზა იქნებოდა ეფექტიანი? ან ქვეპრობლემების გადაჭრის გზების როგორი კომბინაციები იქნებოდა უფრო შედეგიანი? მოსწავლეები ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პარამეტრებით პრობლემის გადაჭრის ვარიანტებს უკავშირებენ ერთმანეთს და ხსნიან, რატომ შექმნეს ასეთი კომბინაციები. შეიქმნება გადაჭრის რამდენიმე გზა. გაკვეთილის მეოთხე ეტაპი:  5  წთ შევაჯამებთ გაკვეთილს და ერთად ვიმსჯელებთ, პრობლემის მოგვარების შერჩეული გზებიდან რომელი კომბინაცია/კომბინაციები იქნებოდა ხელსაყრელი და რეალური ვიდეოში მოცემული სიტუაციისთვის.
მოსალოდნელი პრობლემები და შესაძლო პრობლემის გადაჭრის გზები	შესაძლებელია გაკვეთილის მეორე ეტაპზე პირველ კლასს გაუჭირდეს ქვეპრობლემების გადაჭრის გზების მოფიქრება. მასწავლებელი მათ წაახალისებს და ნიმუშის სახით რამდენიმე გზას თავად დაუსახელებს.
სასწავლო მასალა და რესურსები	სახელმძღვანელო, დიდი ფორმატის ფურცელი – ფლიფჩარტი, მარკერები, ლეპტოპი, პროექტორი; სქემა „მორფოლოგიური მატრიცა“;   საბავშვო ავტობიოგრაფიული მულტფილმი „ლუი ანდერსონი“ – იხილეთ ბმული (https://www.youtube.com/watch?v=7JTYOI3i9JA&list=PLkRMnwaRqZND8kiwHm9rLDyxGiIGneNRK&index=7)
შეფასება და თვითშეფასება	·         მასწავლებელი ორივე კლასის მოსწავლეებს შეაფასებს შეფასების სქემით. შეფასების საგანი იქნება გაკვეთილზე ჩართულობა. ·         მასწავლებელი, გაკვეთილის დასრულების შემდეგ, საკუთარ თავს შეაფასებს თვითშეფასების სქემით. მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა: კრიტერიუმები ძალიან კარგია კარგია საშუალოა საჭიროებს გაუმჯობესებას აქტიური მონაწილეობა ყოველთვის მონაწილეობს და ხშირად წარმართავს კიდეც საკლასო მსჯელობას ყოველთვის მონაწილეობს ხშირად მონაწილეობს იშვიათად ან საერთოდ არ მონაწილეობს გამართული და სწორი მეტყველება გამართულად მეტყველებს, აქვს მდიდარი ლექსიკა და შემოქმედებითად იყენებს ენობრივ–გამომსახველობით საშუალებებს გამართულად მეტყველებს და იყენებს მართებულ სინტაქსურ და გრამატიკულ კონსტრუქციებს იცავს მართლმეტყველების ელემენტარულ წესებს. მეტ–ნაკლებად გამართულად საუბრობს არ იცავს მართლმეტყველების ელემენტარულ წესებს საკუთარი აზრის დასაბუთებულად წარმოდგენა ყოველთვის დამაჯერებლად და არგუმენტირებულად წარმოადგენს თავის მოსაზრებას. თითქმის ყოველთვის ასაბუთებს საკუთარ მოსაზრებას ხშირად ახერხებს საკუთარი აზრის დასაბუთებას უჭირს გამართულად საუბარი, ხშირად ვერ ასაბუთებს საკუთარ აზრს სხვისი აზრის პატივისცემის დემონსტრირება უსმენს სხვებს და საკუთარ მოსაზრებას გამოთქვამს მოსმენილზე დაყრდნობით. კორექტულია და ამჟღავნებს სხვისი აზრის მიმართ პატივისცემას უსმენს სხვებს და საკუთარ მოსაზრებას გამოთქვამს მოსმენილზე დაყრდნობით უსმენს სხვებს და აცდის საუბრის დამთავრებას არ უსმენს სხვებს და არ აცდის საუბრის დამთავრებას

წარმოგიდგენთ მოსწავლეთა მიერ შევსებულ „მორფოლოგიურ მატრიცას“:

ქვეპრობლემა	I  გზა	II  გზა	III  გზა	IV  გზა
ავადმყოფთან კონტაქტი	გამოეყენებინათ ნიღაბი	მოშორებით ყოფილიყვნენ ავადმყოფისგან	თავი შეეკავებინათ ავადმყოფთან სტუმრობისგან	ცხვირზე წაესვათ გაციების საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური მალამო
ავადმყოფის ნივთებით სარგებლობა	საერთოდ არ შეხებოდნენ ავადმყოფის ნივთებს	გამოეყენებინათ ერთჯერადი ხელთათმანები	გაესტერილებინათ ის ნივთები, რომლებსაც ავადმყოფი იყენებს	ესარგებლათ გამოუყენებელი ნივთებით
ავადმყოფის ოთახში პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩაუტარებლობა	ხშირად გაენიავებინათ ოთახი	სახლი დაელაგებინათ სველი წესით	ავადმყოფის მიერ გამოყენებული ნივთები დროულად განეთავსებინათ სანაგვე ურნაში	ხშირად დაებანათ ხელები

4. გაკვეთილის რეფლექსია

I-III კლასკომპლექტში „მორფოლოგიური ყუთის“ მეთოდით ჩატარებული გაკვეთილის თემა შინაარსობრივად მსგავსი  იყო ორივე კლასისთვის. კერძოდ, პირველ კლასთან  – „ექიმი და წამლები“, მესამესთან კი – „გაციება და გრიპი“.  უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი კლასის შესასწავლი თემა გულისხმობდა როგორც ექიმის, ასევე, ავადმყოფის მხრიდან წესების დარღვევას. კერძოდ, არც ერთს არ ეკეთა დამცავი ნიღაბი. შესაბამისად, მსჯელობა მიგვყავს იქამდე, რომ ავადმყოფის სწორი ქცევა შეზღუდავდა დაავადების გავრცელების შესაძლებლობას.

მეთოდი ტექნიკურად ადვილად განსახორციელებელი აღმოჩნდა. მაგრამ, რადგანაც ამ მეთოდით პირველად ვატარებდი გაკვეთილს, შესავალ ნაწილს შედარებით დიდი დრო დავუთმე, აუცილებელი იყო თითოეულ ეტაპზე განსახორციელებელი აქტივობების ძალიან მკაფიოდ ჩამოყალიბება და განმარტება.

გაკვეთილი წარიმართა დაგეგმილის შესაბამისად და არ წარმოშობილა გეგმიდან გადახვევის აუცილებლობა. უნდა აღვნიშნო, რომ კლასკომპლექტის თავისებურებიდან გამომდინარე, გაკვეთილის პირველივე ეტაპზე ორივე კლასის მოსწავლეებს შევთავაზე განსხვავებული სირთულის დავალებები. აღსანიშნავია, რომ აქტივობას მოსწავლეებმა წარმატებით გაართვეს თავი.

„მორფოლოგიური მატრიცა“ მეტად სახალისო და საინტერესო აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის. ყველა მოსწავლე აქტიურად იყო ჩართული გაკვეთილში. განსაკუთრებით გააქტიურდნენ პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა კომბინაციების შექმნის ეტაპზე. ცდილობდნენ დაესაბუთებინათ, რატომ მიიჩნიეს ესა თუ ის კომბინაცია უფრო ეფექტიანად სხვა კომბინაციასთან შედარებით. უსმენდნენ და ითვალისწინებდნენ ერთმანეთის პოზიციებს.

საჭიროების შემთხვევაში ვეხმარებოდი მოსწავლეებს და ვაძლევდი რეკომენდაციებს. მაგალითად, როდესაც მოსწავლემ ერთ-ერთი ქვეპრობლემის გადაჭრის გზად დაასახელა ჰაერის გაწმენდა სურნელოვანი აეროზოლის გამოყენებით, აქ საჭიროდ ჩავთვალე, მიმეცა რეკომენდაცია, რომ სურნელოვანი აეროზოლის გამოყენება არ მოსპობდა მიკრობებს და შესაძლოა მკვეთრ სუნს გამაღიზიანებლად ემოქმედა ავადმყოფზე. ამიტომ, შევთანხმდით, რომ ეს ფრაზა  ფორმულირებულიყო შემდეგნაირად: „ხშირად გაენიავებინათ ოთახი“.

იგივე მეთოდით შემდგომში I-III კლასკომპლექტთან გაკვეთილის ჩატარებისას, ვფიქრობ, გეგმაში შევცვლიდი მხოლოდ ორგანიზების ფორმას. კერძოდ, ქვეპრობლემებისა და ალტერნატიული გადაჭრის გზების დასახელების ეტაპზე გამოვიყენებ წყვილებში მუშაობას: თითოეული წყვილი იმუშავებს თითო ქვეპრობლემის გადაჭრის გზების მოფიქრებაზე და თავადვე ჩაწერს დაფაზე გამოკრულ „მორფოლოგიურ მატრიცაში“.

დასკვნის სახით აღვნიშნავ, რომ „მორფოლოგიური მატრიცა“ არის პრობლემის შემოქმედებითად გადაჭრის ეფექტიანი სტრატეგია, რომლის გამოყენება მოსწავლეებს უმაღლებს სწავლის მოტივაციას და გვიადვილებს შედეგზე გასვლას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016
2. ინტერაქტიული მეთოდები პრაქტიკაში; ავტორები: სოფიკო ლობჟანიძე,მაია ფირჩხაძე, მანანა რატიანი, ნინო ლომიძე, ნინო ჭიაბრიშვილი, რუსუდან თედორაძე, მაია ჯალიაშვილი.
3. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი. მეორე ნაწილი.

ნინო დათუკიშვილი

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“ კონსულტანტ-მასწავლებელი